Het bezoek aan Angkor gisteren blijkt om een nog andere reden indrukwekkend te zijn geweest: in de loop van de dag stuit ik op maar liefst 8 bulten op mijn lichaam. Muggen, steekvliegen, zandvlooien? Ik zal het wel nooit weten. Voelen wel.

Vandaag bezoeken we enkele andere bouwwerken in het oude Angkor: (1) Ta Prohm. Gebouwd door koning Jayavarman VII -een actief bouwbaasje, levend van 1181-1220- ter nagedachtenis aan zijn moeder. Het staat bekend om de enorme boomwortels die de tempel overwoekeren. Minder bekend -maar wel aanwezig- is een politieagent die probeert bij te verdienen door politiepenningen te verkopen; (2) Banteay Srey. Een kleine tempel met een ongelofelijke rijkheid aan fijnzinnig sculptuurwerk op de muren en van een licht roze kleur. Het laatste stukje ernaar toe -de tempel ligt enkele tientallen kilometers verwijderd van de meeste andere tempels- moesten we overigens lopen, want er was een vrachtwagen van een brug afgekieperd. Vermoedelijk al enige dagen geleden, want men was er met een grote kraan bezig. En die krijg je er niet zo snel; (3) Benteay Kdei en (4) Preah Khan. De laatste -langgerekt en labyrint achtig- is gebouwd ter nagedachtenis aan de vader van het eerder genoemde bouwbaasje. De bezoeken worden gelardeerd met informatieve verhalen van Sjon over de Rode Khmer, tempels, bomen etc.

De lezer begrijpt het al: Angkor bevat een ongelofelijke hoeveelheid tempels, in verschillende stijlen en vormen, in eerdere perioden gewijd aan Hindoegoden en in latere perioden aan het boeddhisme. Een combinatie van beide zie je overigens ook. Van het oude Angkor zijn alleen de tempels bewaard gebleven. Die zijn namelijk van steen. Huizen, paleizen e.d. zijn er niet meer. Deze waren namelijk van hout gemaakt. Onvoorstelbaar dat hier ooit meer dan een miljoen mensen heeft geleefd.

Meer voorstelbaar is dat de receptie van ons hotel aan Erik en mij vraagt of wij broers zijn. Niet de eerste keer dat dit tijdens deze reis gebeurd. Die neuzen, h'. Is dit een beleefde manier om meer te weten te komen over de verhoudingen tussen ons twee'n? Als altijd antwoorden we vriendelijk: neen, maar we kunnen ons de gedachte wel voorstellen. Die neuzen, h'.

De avond wordt afgesloten met het bijwonen van een traditionele dansvoorstelling. Anders dan onze priv'-voorstelling in Vientiane moesten we de dansers nu delen met enkele honderden andere toeschouwers. Desalniettemin: mooi gedanst. En het lopend buffet wat ook uitstekend. Veel variatie. Dat is ook kenmerkend voor de Khmerkeuken, naast dat het minder scherp is dan in Laos. We sluiten de avond leuk af, namelijk borrelend met Sjon, Corrie, Jan, Vera en Nico. Het zijn toch wel leuke gasten die Vera, Nico en Sjon.

Vandaag even geen Angkor meer voor ons. Voor niemand van de groep overigens. Het is erg mooi en indrukwekkend, maar 1,5 dag is even voldoende. Vandaag wat rondlopen door Siem Reab, samen met Corrie en Jan. Marktje bezoeken (enorm aanbod van vlees, vis, groente (schoon en vers!), kunst, gebruiksartikelen, enorme blokken ijs die over de grond worden gesleept. Is dat nu het ijs dat ook in drankjes gaat ...?), de stad bekijken (opvallend veel Internetcafe's en eettentjes en druk en chaotisch verkeer) kunstaankopen vieren (2 Boeddhabeelden: vraagprijs $130, betaald bedrag: $ 80) met een gebakje en een ijsje en een souvenir gekocht voor het thuisfront. Het moest een bepaald voorwerp zijn. Laten ze dat nu net niet hebben. Hele familie van het verkoopstandje erbij. Er wordt iemand eropuit gestuurd. En zie daar, toch een exemplaar gevonden. $30 graag. Zoveel? Ja, want het is 90% zilver. Final offer $ 24. OK. Na betaling wordt de jonge Khmer onderhandelaar uitgebreid gefeliciteerd door de familie. Toch iets teveel betaald? Ach wat maakt het uit. Het souvenir ziet er mooi uit.

Later in de middag een bezoek aan 'Chantiers Ecoles Artisians d'Angkor'. Een school -opgezet met steun van de EU- waar kansarmen een opleiding krijgen in het namaken van oude Khmerkunst, zoals Boeddhabeelden. Op de school krijgen we een priv'-rondleiding. Eigenlijk leiden ze alleen grotere groepen rond, die zich bovendien hebben aangemeld. We zien jongeren aan de slag met hout en zandsteen, we zien ze hakken, schilderen, lakken etc. Mooi project! Op onze weg naar deze school kwamen we een Nederlander tegen die met een Khmervrouw is getrouwd en nu voor een maand op familiebezoek in Cambodja is. Van hem krijgen we iets te horen over de Pol pot periode (grofweg de jaren 1975-1978): veel Khmer zijn nog steeds getraumatiseerd door wat ze toentertijd hebben meegemaakt. Er wordt in Cambodja ook amper over gepraat. Hij heeft zijn schoonfamilie gelukkig wel zo ver gekregen er over te praten. Dat heeft iets geholpen.

Zo eindigde een mooie dag. Dachten we. Aan het begin van de avond komt Erik erachter dat zijn MP3-speler zich niet meer in zijn tas op de hotelkamer bevindt. Gisterenavond nog wel. Tas omgekeerd. Niet te vinden. Hotelmanagement erbij gehaald en probleem voorgelegd. Vervolgens worden de schoonmaakster door het management flink aan de tand gevoeld. E'n van de dames komt samen met de manager naar onze kamer om uit te leggen dat de schoonmaaksters nergens van afweten. Ze spreekt alleen geen woord Engels. Maar gebaren voldoen in dit geval. Ze hebben alleen Erik's Mascotte -gele eend Fluffie, die altijd mee op reis gaat maar nu even op de hotelkamer wilde uitrusten- aangeraakt. In de tas waren ze niet geweest. Tja, enige optie open is een bezoek aan de politie. Daar is het hotelmanagement absoluut niet blij mee. Er wordt vriendelijk pressie uitgeoefend om hier vanaf te zien. Reputatie hotel in gevaar etc.

Goed, dan eerst maar wat eten op het hoekje. Na het eten -simpele pizza in deze omstandigheden- duikt reisleider Sjon op. Samen met hem gaat Erik naar de politie om aangifte te doen. Om 23.00 uur is Erik terug. Mooi, nu alles geregeld? Neen. Erik moet morgen om 06.00 uur op het politiebureau komen. Alleen de commissaris mag namelijk een stempel op de aangifte zetten En die -de commissaris- is er nu niet. En zonder stempel, hebben we niets aan de aangifte. Probleempje! Morgen vertrekken we namelijk om 05.00 uur richting de boot van 07.00 uur naar Phnom Penh. Wat te doen? Sjon en Erik hadden daarop het volgende bedacht. Erik zou kijken of hij de boot nog zou halen of anders per taxi naar Phnom Penh zou reizen. Voor zover de terugkoppeling van Erik. Op dat moment krijg ik een onvoorstelbaar akelig gevoel over mij. Een gevoel van Erik te verliezen. Dat gevoel veranderd niet met de gedachte dat ik met hem meereis. Wat te doen? Het thuisfront maar bellen. Na uitleg van de situatie gaan daar alle alarmbellen rinkelen. De groep niet verlaten is het advies! Aldus besluiten we. We willen niet voor de tweede keer adviezen van het thuisfront negeren: meenemen van de MP3-speler was ons namelijk ten zeerste ontraden. Men had er geen goed gevoel bij. Mijn akelige gevoel is in ''n keer weg. Nu alleen nog even aan reisleider Sjon uitleggen. Die vindt het allemaal wat vreemd (als troostprijs bieden we aan dat het dit mag gebruiken voor zijn volgend boek over de Mekong), maar gaat met Erik mee naar de politie om de aangifte in te trekken. Het bureau is evenwel dicht. Erik schrijft een briefje voor de politie met excuses en $15 voor de moeite. Het briefje wordt de volgende ochtend net voor vertrek aan het hotelmanagement afgegeven. Hopelijk geven ze het af bij de politie.

Wat een nacht. Om 00.30 uur slapen en om 04.30 uur op. Vandaag gaan we op weg naar de hoofdstad van Cambodja, Phnom Penh. En dat gaat hier natuurlijk niet even van: stap in de auto, rijd en je bent er. Neen, dat gaat als volgt. Eerst met enkele busjes op weg naar het Tongle Sap meer. Het laatste stuk over een megahobbelweg, omdat de waterstand van het meer erg laag is. We rijden dus eigenlijk over een drooggevallen stuk meer. Daarna -we zijn nu bij een zogenaamd drijvend dorp aangeland- met bagage en al over loopplankjes naar een klein bootje. Waarbij ik nog even schrik: portefeuille weg! Gelukkig ligt deze in het busje. Dit bootje brengt ons vervolgens binnen 10 minuten naar een grotere -en de eigenlijke, maar nog niet uiteindelijke- boot. Daar hebben we lekker de ruimte. Niemand aan boord, behalve de bemanning dan. Dat veranderd al snel. We zijn gewoon aan de vroege kant. Tegen het tijdstip van vertrek (07.00 uur) is de boot behoorlijk vol. En ook gedurende het eerste half uur dat we door een kleiner bootje worden gesleept, komen er bootjes langszij met nieuwe ladingen passagiers. Gezellie. Ook trouwens omdat we onze boot af en toe over de grond horen schrapen. Na een half uur kunnen we op eigen kracht verder. Dat gaat gelijk wat sneller.

Zodra het meer na enkele uren overgaat in de gelijknamige rivier, begint de omgeving interessant te worden. Tegen het middaguur is het tijd voor wederom een overstap. Althans zo begrijpen wij uit het feit dat we naast een andere boot gaan liggen en mensen zien overstappen. Leuke boot trouwens: maakt flinke slagzij! Al aboard? Bagage? Snel checken.

Met een fors tempo varen we richting Phnom Penh waar we tegen 14.30 uur aankomen. Dat is even wennen! Wat een drukte op weg. Oppassen geblazen bij het oversteken. Phnom Penh is dan ook geen Vientiane, maar een echte miljoenenstad. Onvoorstelbaar dat deze stad direct na de overwinning van Pol Pot op 17 april 1975 werd ontruimd. Met een smoesje: het is maar voor een paar dagen en voor de eigen veiligheid. In de filosofie van de Rode Khmer moest iedereen het platteland op. Rijst en groente verbouwen. Ten behoeve van volledige onafhankelijkheid -en isolatie- van Cambodja t.o.v. het buitenland. En dit alles nog sneller en revolutionairder dan de grote stap voorwaarts in China onder Mao.

Wederom hebben we een prima hotel. Mooie locatie aan de boulevard, vlakbij waar we gisteren arriveerden en mooie kamers. Alleen 25 minuten wachten op 4 geroosterde witte boterhammen is toch wel wat overdreven. En smakeloos ook nog. Morgen maar ergens anders ontbijten.

Vandaag een bezoek aan Camp Choeung EK -enkele tientallen kilometers buiten de hoofdstad- en later aan de voormalige S-21 gevangenis, oftewel het huidige Tuol Sleng genocide museum. Choeung is een voormalige Killing Field. Hier werden vele duizenden mensen afgemaakt. Waarom? Omdat ze in de parano'de filosofie van Pol Pot vijanden van het nieuwe Cambodja waren. Een vijand was je al snel: leraren, doktoren, ingenieurs -of anderszins opgeleid- voormalige regeringsfunctionarissen, monniken, legerofficieren, vele etnische minderheden en uiteindelijk de kaders van het regime zelf. Het familieleven werd vernietigd: kinderen werden bij de ouders weggehaald en volwassenen leefden in communes, moesten gemeenschappelijk eten. Er was geen privacy. Er was constant honger. Op de jacht naar extra voedsel -insecten, bladeren etc.- stond de doodstraf. Meer dan een miljoen mensen zijn de hongerdood gestorven. Cultuur (muziek, schilderen, toneel etc.) was verboden. Te gekleurde kleding ook. Vele Boeddhistische tempels werden vernietigd. Uiteindelijk is het regime gevallen door zijn eigen hoogmoed: de aloude vijand Vietnam moest worden vernietigd. Een inval in dit land leidde tot een invasie door Vietnam in Cambodja eind 1978. De Rode Khmer waren geen partij voor het Vietnamese leger. De Vietnamezen zouden er tien jaar blijven. Nog tot zo een vijf jaar geleden waren er kleine gebieden waar de Rode Khmer invloed hadden. Dat het zo lang heeft geduurd is mede te danken aan Thaise en Amerikaanse steun aan de Rode Khmer. Er was immers niets erger dan de communistische Vietnamezen! Op veel plekken in Cambodja is het overigens nog steeds niet veilig: er liggen nog ontzettend veel landmijnen.

In Choeung staat een gedenkteken in de vorm van een smalle en hoge tempel gevuld met schedels van de slachtoffers. Lopend over het terrein zie je op meerdere plekken nog botten en oude kledingstukken uit de grond steken.

Tuol Sleng -oftewel S21- ligt midden in de hoofdstad en was voor 1975 een school. In de Pol Pot periode was het de centrale martelkamer van het regime. Nu is het een museum. Met erg, erg veel foto's van mensen die er hebben gezeten en nu niet meer leven. Foto van gezichten waar de wanhoop van afstraalt. De Rode Khmer maakten foto's van mensen die in S21 werden binnengebracht. Letterlijk misselijk makend.

De middag brengen we met ons vieren door met bezoekjes aan de Nationale Museum (met oude kunst), het Koninklijk Paleis (die delen die zijn opengesteld dan. Cambodja is immers weer een koninkrijk, ookal zit Koning Sihanouk vaak in Peking vanwege gezondheidsproblemen) en de markt. Op de markt tik ik nog twee boeken over Cambodja op de kop. Later zullen het roofdrukken blijken te zijn (fotokopie'n dus). Niet ongebruikelijk hier naar het schijnt. Nou ja, voor $ 6 had ik dat ook wel kunnen verwachten.

Vandaag geen ontbijt in het hotel voor ons twee'n! Maar een overheerlijk ontbijt -muesli met vers fruit- in het tentje aan de boulevard waar we de afgelopen twee avonden hebben gegeten. Het is nog heerlijk rustig op straat. Dat was gisteren wel anders: veel jeugd op brommers, kriskras door elkaar heenrijdend en water smijtend en soms met talkpoeder. Zo wordt nieuwjaar hier gevierd. Ja nog steeds. En het gaat wel door tot zondag. Wij hebben het droog gehouden. Wel erg goed uitkijken bij het oversteken van de straat! Tijdens het ontbijt worden we geamuseerd door een lief jong katje dat rondrent. Wel een dun beest, maar dat zijn alle katten hier. Net als de Khmer overigens. Veel dikke mensen vindt je hier niet.

Vandaag naar onze laatste bestemming: Sihanouk Ville, aan de Thaise golf. Na 4' uur rijden wacht het strand ons op. Maar pas na eerst nog even vriendelijk nat gegooid te zijn door de plaatselijke jeugd die zich voor ons hotel heeft ge'nstalleerd met water. Gelukkig nieuwjaar! De rest van de dag lui wezen onder een parasol. Het heeft voor de verandering wel wat. En voor het eerst een Durian geprobeerd. Van deze vrucht wordt gezegd: 'It stinks like hell en takes like Heaven'. Het viel wel mee. Het smaakte naar geparfumeerde avocado.

De hele dag aan het strand. Corrie heeft zich over haar weerzin tegen zo iets heen gezet en maar een boek meegenomen. Ze gaat zelfs zwemmen! Alleen al dat zand. Bah.

Een dag aan het strand hier is ook een dag observeren en uitproberen. Er komen allerlei venters langs met een variatie aan producten: suikerdrankjes (ter plekke gemaakt van suikerriet), chips, gebraden inktvisjes (vrouwtje met twee barbecues aan een juk), fruit, kreeftjes, kip, rijstproducten etc. En je kunt er je nagels laten knippen! Hetgeen Jan doet.

Het avondeten valt deze keer wat tegen. De biefstuk met kaassaus bij de Fransman is lekker, maar de friet en de sla erg slap. Ja, eens een keer geen traditioneel-lokaal eten en gelijk afgestraft. Nou, het kan niet altijd top zijn. Er is geen gemeenschappelijk avondmaal met de groep, maar wel een afscheidsborrel met reisleider Sjon. Erik houdt een leuke speech en de envelop met geld valt in goede aarden. En Sjon vond ons een makkelijke groep.

Na wat uurtjes aan het strand vertrekken we om 13.30 uur met twee busjes naar het vliegveld van Phnom Penh. Sjon had twee kleine busje besteld, want dat zou sneller gaan in plaats van de grotere bus waar we mee waren gekomen. Het wordt een hellerit. Opgevouwen in de busjes genieten we van een zwakke (= feitelijk dus geen) airco. Eerste half uur dus zweten, daarna maar de ramen opengezet. Geeft iets verlichting. Verder meerdere bijna ongelukken met een inhalende vrachtwagen aan de andere kant van de weg, met koeien en een enkel varken en een brommertje.

We zijn ruimschoots op tijd op het vliegveld voor onze vlucht naar Bangkok. We mogen in de VIP-lounge wachten. Gratis koffie en koekjes en ondertussen wegzakkend in de banken. Het opgedroogde zweet negerend. Met een half uur vertraging arriveren we in Bangkok. Daar worden we opgehaald voor onze aansluitende vlucht naar Amsterdam. We hebben immers niet veel tijd meer. Nou, dat blijkt mee te vallen. De vlucht naar Amsterdam heeft drie uur vertraging. Gelukkig maar, want het is lang wachten bij de balie. Als 'troost' krijgen we een KLM-sticker die we op ons moeten plakken. Geen idee waarom, maar we doen het maar. Later zien we meer mensen met stickers op -ook van andere luchtvaartmaatschappijen- rondlopen. Veel mensen hier op het vliegveld van Bangkok. Ook heeeeel veel winkeltjes. Wel veel van hetzelfde.

In het vliegtuig krijgen we te horen dat de vertraging werd veroorzaakt door reparatie werkzaamheden in Taipei aan het hydraulische systeem. Verder verloopt de 11 uur durende vlucht zonder problemen.

Nou, dat was het einde van de verslaglegging van een indrukwekkende en vermoeide reis. Wil je een keer totaal iets anders: ga naar Laos en Cambodja. Maar wacht er niet te lang mee. Nu heeft het toerisme nog niet zo toegeslagen. Over vijf jaar zal dat denk ik anders zijn.