Een nacht met koude rillingen en zweten voor mij. Bij het opstaan om 6.15 uur voelt het weer goed. De veelvuldige grote warmte (buiten)- koude (airco) overgangen en het drukke programma is een aanslag op het lijf. Samen met Hennie lopen we om 7.30 naar de Tempelberg. Onderweg komen we een gelovige Jood tegen -pijpenkrullen en in het zwart gekleed- die wegkijkt als hij Hennie's blote onderbenen ziet. Om 8.00 uur bij de Tempelberg aangekomen staat er al een rij van honderden wachten bij de enige ingang voor niet Moslims. Dat gaat het niet worden. Getwee'n wenden we ons tot de Klaagmuur -niet om te klagen- en nemen er plaats om te observeren wat er allemaal gebeurd. Het is er nu veel drukker dan gisteren (Sjabbat). Het lijkt erop dat er -aan de kant van de mannen- een grote schoolklas is. Boeiend om te zien wat er gebeurd. Na enige tijd zijn wij blijkbaar interessant voor enkele scholieren. Wie bekijkt wie?

Dan duiken we de Joodse wijk in voor Ha-Kardo, met in de 1980's opgegraven restanten uit o.a. de Byzantijnse periode. Vervolgens de Armeense wijk in. Daar komen we gedenkaffiches t.a.v. de Armeense Genocide tegen. Na al deze inspanningen willen we koffiedrinken bij ons favoriete tentje van gisteren, maar dat blijkt dicht. Ach natuurlijk, het is zondag. Dus inderdaad Christelijke Arabieren. Dan zien we de aardige mevrouw van de zaak ineens voor ons staan - ze woont boven de zaak- en maken een kort praatje. Tijdens een koffie-vers sapje pauze elders maken we onze plan de campagne voor de dag. Als eerste is de Luthers Kerk aan de beurt, want daar zou je vanuit de toren een mooi uizicht over de stad heben. Daar aangekomen krijgen we een gebedsboek aangeboden. Huh? Ach, het is zondag. Er is een dienst en de toren is vandaag gesloten. Dan door naar de Toren van David museum over de geschiedenis van Jeruzalem. Daar wordt je ingewijd in het Jeruzalem van achtereenvolgens de Kana'nieten, de periode van de eerste en de tweede Tempel, de laat Romeinse en de Byzantijnse periode, de vroeg Islamitische periode, het Kruisvaarders tijdperk, de Ayyubide periode, het Mamelukken en de Ottomaanse tijdperk, de periode van het Britse mandaat en de vereniging van Jeruzalem in 1967. Hoezo veel meegemaakt? En je hebt er een magnifiek uitzicht over de stad. We lunchen daar: ijskoffie en gebak. Moet kunnen.

We vervolgen met een fotostop bij het prachtige 19e eeuwse Franse Hospice of Notre Dame de France. Daarna door naar Me'a She'arim, de wijk van de ultra-Orthodoxe Joden. Daar aangekomen bewonderen we het bord dat groepen wandelend door de wijk niet op prijs worden gesteld. Twee is geen groep, dus we lopen de wijk in. Maar maken geen foto's. De dominante kledingkleur is zwart. De mannen lopen er vaak gehaast. We zien heel veel kinderen. En amper iemand kijkt je aan, op de jongsten na. Alle mannen lijken een mobieltje te hebben. En we horen behoorlijk wat mannen met een onvervalst Amerikaans accent met elkaar praten. Wandelen door deze wijk is een belevenis. Het nabij gelegen Museum of the Seam is ook een belevenis. Centrale thematiek daar is sociaal-politieke conflicten tussen verschillende groepen. Dat wordt uitgebeeld via wisselende tentoonstellingen. Tja, waarom toch in deze stad?

Terug in de oude stad bezoeken we de best bewaard gebleven kerk uit de kruisvaarders periode, de Convent of St. Anne. Prachtig gebouw. Het moet al heel wat hebben gezien. Na terugkomst in het hotel knappen we ons even op en gaan weer eten in het prijzige American Colony Hotel. Eten en wijn wederom goed, de bediening laat deze keer wat te wensen over. De zangerig voorgelezen verzen uit de Koran voorafgaand aan de oproep tot het gebed blijven mooi.

Wat ons nog opviel is het verschijnsel dat je in Arabische wijken soms Joodse vlagen bij een pand ziet hangen. Met een 'mannetje' op het dak. Bij ons hotel is ook zo een huis en daar zit het mannetje zelfs in een hokje op het dak van het huis. Dit is het pogen door 'extremere' Joden om via het toe-eigenen van huizen, uiteindelijk geheel Jeruzalem te verjoodsen. Zal hier ooit nog eens echte vrede komen?

Vandaag met de meesten van de groep op excursie naar het volledig door de Isra'li'rs ommuurde -8 meter hoog- Bethlehem. De stad valt volledig onder Palestijnse jurisdictie. Wat dat in deze omstandigheden ook moge betekenen.

We komen zonder controle Bethlehem in. Dat is standaard volgens onze gids voor de dag, Nassar. Eruit kom je er zeker niet zonder controle. Joodse Isra'lische staatsburgers mogen bij wet de stad zelfs niet bezoeken volgens Nassar.

We bezoeken eerst het Veld van Ruth, waar een Engel zich aan de schaapherders zou hebben getoond met de aankondiging van Jezus' geboorte. Mooi uitzicht op Bethlehem! Dan door naar de geboortekerk -grotendeels gebouwd in de zesde eeuw n.Chr- met daarin de geboortegrot. In de grot is de plek waar Jezus geboren zou zijn, gemarkeerd met een 14 hoekige ster. De meeste bezoekers raken deze ster aan. De kerk staat onder Grieks-orthodox beheer. Katholieken, Armeense Christenen en nog een (ben de naam kwijt) hebben er elk een eigen hoekje voor diensten. Naast deze kerk zit de prachtige St. Catherine's. Afsluitend bezoeken we de Melk-grot-kerk. Hier zou Maria tijdens het voeden van Jezus een druppel in de grot hebben laten vallen waarop deze helemaal wit werd. Net homeopathie: weinig werkzame stof, wel effect. Schraapsel van steen wordt tegenwoordig dan ook 'verkocht' -je wordt geacht een donatie te geven- om de borstvoeding te bevorderen. Aanvankelijk is het bij al deze bezoeken nog rustig. Maar geleidelijk aan beginnen de busladingen toe te stromen.

Tijdens de wandeling door de stad zien we een banjer met de oproep 'Freedom of our prisoners from the prisons of the Isra'li occupation'. En krijgen we een folder die aangeeft hoe Palestijnse gevangenen behandeld zouden worden en hoe men probeert deze te helpen. Er wordt ook ingegaan op de kwestie van het -tot aan jarenlang- vasthouden zonder enige aanklacht, hetgeen veelvuldig zou voorkomen.

Na de lunch bezoeken we ''n van de drie Palestijnse vluchtelingenkampen en wandelen we langs een stuk van de muur. Het kamp is een dorp met huizen. Indrukwekkend zijn vooral de schilderingen op de muur. Zoals het beeld van een vrouw die door een hond wordt aangevallen, die op haar was afgestuurd door een Joodse kolonist. Dit zou echt zijn gebeurd en ook op tv zijn geweest. Vooral een krachtig beeld omdat het liet zien dat de Isra'lische politie stond toe te kijken zonder in te grijpen. Of zoals het beeld van de sleutel. Elke verdreven Palestijn zou nog de sleutel van zijn oorspronkelijk huis hebben. Symbool voor: we komen terug. T.b.v. de bouw van de muur zijn veel Arabische huizen en winkels afgebroken. De eigenaren daarvan hebben van de Staat geen cent voor hun gesloopte bezit gekregen. Bizar dat dit in een rechtsstaat kan.

Om 15.00 uur zijn we terug in het hotel. De rest heeft zich in de stad laten afzetten. Wij geloven het wel. Zelfs nadat we van Hennie hebben gehoord dat we naast morgen ook nog een groot deel van overmorgen in de badplaats Netanya zullen zitten, waar je alleen strand hebt! Want morgen start in de namiddag Jom Kipoer en deze eindigt pas aan het eind van de daarop volgende dag. Gedurende Jom Kipoer mag er niets rijden en is ALLES dicht. Dat had reisorganisatie Djoser toch moeten weten en ons ook moeten vertellen. Want zo wordt ons de laatste beloofde dag in Tel Aviv door de neus geboord. Wij hebben in ieder geval conform de spelregels hierover alvast formeel bij de reisleiding (Hennie) geklaagd. Hennie gaat nog wel proberen of we morgen direct naar Tel Aviv kunnen.

's Avonds samen met Marion en Gerrit eten bij Askadinya. Italiaans. Leuke omgeving, prima eten en wijn. Alleen de vlammen slaan bij Erik en mij uit de mond.

Er zit vlakbij ons hotel blijkbaar een kolonie gelovige Joden. Want we zien heel wat zwart geklede pijpenkrullen ergens in en uit lopen. Een compound? Wellicht onderdeel van het eerder genoemde huis met Joodse vlag en wachtpost op het dak. De poging om Jeruzalem te verjoosden. Marion vertelt ons wat hun Arabische taxichauffeur hen gisteren heeft verteld. Namelijk dat je in Isra'l witten (Joden) en zwarten (Arabieren) hebt en dat de laatste groep geen rechten zou hebben. En dat in Isra'l aan de joodsheid van Ethiopische Joden wordt getwijfeld. Zelf nemen we waar dat heel wat Ethiopische Joden het 'lagere' schoonmaak-opruimwerk doen.

De aangepaste reisinformatie van de locale reisagent -via Hennie- is dat we morgen rond 13.30 uur naar Tel Aviv kunnen afreizen. Vandaag vertrekken we in ieder geval met een nieuwe chauffeur en royale bus richting Netanya. We rijden de prachtige heuvels van Jeruzalem uit en stoppen ergens bij een supermarkt om eten voor vanavond en morgenmiddag te kopen. Bij Tel Aviv zien we vanaf de snelweg veel soldaten bij treinstations staan. Waarschijnlijk op weg naar huis voor Jom Kipoer.

Bij binnenkomst in Netanya ontstaat al snel een beeld waar we zijn: in het Benidorm van Isra'l. Met heeeel veel flats en naar ietsje later zal blijken slechts een beperkt aantal winkels en restaurant. En een mooie wandelboulevard en stranden. Bij het hotel blijkt dat je er in de avond gewoon kunt eten. Wel koud. Goh, de locale reisagent -waar Hennie, die haar best doet, van afhankelijk is- lijkt erg slecht op de hoogte. We lopen naar het stadsdeel waar de winkels en restaurants zitten en wisselen de Jordanese Dinaren die we nog hebben om in Shekels. Daarna snel een bar-restaurant in voor een uitgebreide lunch. Want het zal -het is nu 12.00 uur- allemaal niet lang meer open zijn. Marion en Gerrit -ook op zoek naar een eetgelegenheid- schuiven aan. En hebben een fijne mededeling: het zwembad sluit om 14.00 uur en is morgen ook dicht. Tja, wat kunnen we hier de komende 1,5 dag eigenlijk nog wel? Gaat de zee ook dicht?

Terug in het hotel is er aangepaste reisinformatie. We kunnen morgen toch niet rond 13.30 uur vertrekken omdat er dan stenen naar de bus gegooid zouden kunnen worden -vast niet door Palestijnen- aangezien dan rijden als respectloos ervaren kan worden. Hoe laat we wel weg kunnen is nog onbekend.

Tegen 14.30 uur lopen we naar de boulevard en de trappen naar het strand af. Daar gaan we bij een deel van de groep liggen. Zwemmen, zonnen en lezen. Het is rustig op het strand, maar het is er niet leeg. We horen nogal wat Russisch om ons heen. Je ziet ook regelmatig teksten in het Russisch in waar wij tot nu toe in Netanya zijn geweest. Om 16.00 uur gaan de strandbanken achter slot en grendel. Om 16.15 wordt het zand weggestofzuigd en gaan de kurk uit de zee. We verblijven in het niets. Oh, nu schiet mijn fantasie door. Om 17.30 uur zijn we getuige van een waar gebeurde prachtige zonsondergang. Terug naar het hotel via het parkje op de Boulevard. Om in een zwerm van tientallen katten te belanden. Waar komen die vandaan?

Voor en na het gemeenschappelijke eten in de lobby van het hotel maken we getwee'n een wandeling. Het is druk. Eerst met gezinnen en kinderen die op straat fietsen, waar je ook kunt lopen. Er rijden geen auto's meer. Later met oudere jongeren die overal op gras en bankjes zitten. Het gemeenschappelijk nuttigen van het individueel ingekochte eten is gezellig. Ook al hebben de meesten al op de kamer gegeten. 19.30 uur was blijkbaar toch wat te laat. En de laatste informatie is dat we morgen na zonsondergang vertrekken. Nog een dag in dit oord.

Nog een dagje in het Jom Kipoer niets te doen in Netanya. Als eerste maar ontbijten, dat kan wel. En dan niet de lift nemen die op Sjabbat-stand staat: je hoeft geen knopje in te drukken, hij stopt op elke verdieping. Om 10 uur naar het strand. Alles is dicht, er is geen verkeer en de katten liggen in de schaduw te maffen. In het hotel is er ook alleen minimale service: geen schoonmaak, geen bar en de receptioniste spreekt alleen Russisch.

Van 10-14 uur op het strand. Om de strandgewoontes van Russen te aanschouwen: staand de oksels en onderarmen zonnen. Daarna tot 17.30 uur op de hotelkamer en daarna verzamelen in de lobby. Om 17.40 uur -de zon is net onder, maar de horizon is nog rood- start chauffeur Ali even de motor van de bus om deze te checken. Gelijk wordt hij hier door een wandelaar op de boulevard op onvriendelijke toon op aangesproken. Motor uit. Om 17.50 uur laden we de koffers in. Sommige wandelaars schudden hun hoofd. Om 18.05 uur zien we drie sterren. We mogen dus weg. Verderop zien we ook al ander verkeer rijden.

Tegen 18.45 uur in Tel Aviv aangekomen komt het openbare leven daar op gang. Via de locale reisagent is voor de gehele groep gereserveerd bij een Arabisch restaurant. Want niet-Arabische zouden niet open zijn, Dat blijkt wat anders te liggen. En later bij het restaurant zal chauffeur Ali hartelijk begroet worden door het personeel. Ja, het is een grote happy 'family' hier.

In de lobby van het hotel is het bomvol. Hele liftladingen gelovige Joden worden gelost. Ze mogen nu de straat op. En er blijken ook groepen Denen te zitten. Het is er een lekker chaos. Op straat doet een groepje gelovige Joden een rondedansje.

Het eten is 'Ali's' restaurant in Oud Jaffa is prima, snel en niet duur. Om 22.30 uur gaat het licht uit op onze hotelkamer.

Om 0.00 uur wake-up call. Een half uur later vertrekken we naar de luchthaven. Joanne bedankt reisleidster Hennie in de bus en overhandigt haar de envelop. Op de luchthaven komen we goed en relatief snel door de in totaal 9 controles heen. Omdat we als groep zijn ge'dentificeerd worden Hennie en ik uit de rij gepikt en uitgebreid ondervraagd. Op een vriendelijke en beleefde wijze. En weer is er aandacht voor dezelfde objecten als bij de Jordanees-Isra'lische grens. Na alle controles gaan Erik en ik nog even op zoek naar de goede rode wijn Yarden 2008. Ze hebben hem. Maar met $25 per fles is deze nog duurder dan in het restaurant! Dat gaat het dus niet worden.

Om 4.45 uur stijgen we op. Veel hoeden (mannen) en hoofddoeken of pruiken (vrouwen) aan boord. Orthodoxe Joden. En baby's. Waarschijnlijk op doorreis. Het is een rustige vlucht. Wel breekt er haast een opstand uit onder een rij wachtenden als een passagier zich alle taxfree producten laat zien. De wachtenden moeten naar het toilet, maar kunnen niet langs het tax-free wagentje. Als de koop voor circa EUR 450 is gesloten, kan er naar het toilet worden gegaan.

Op Schiphol gaat de afhandeling in een ongekend snel tempo. Een half uur na uit het vliegtuig te zijn gestapt zitten we -na afscheid van de groep en Hennie te hebben genomen- in een rijdende trein. Het is fijn weer thuis te zijn. En zo lekker koel.